W Muzeum Ziemi Wieluńskiej, 26 października 2016 odbyła się konferencja naukowa zatytułowana „Zrozumieć religijność Polaków. Konteksty etnograficzne”. Organizatorem konferencji były: Muzeum Wnętrz Dworskich w Ożarowie Oddział Muzeum Ziemi Wieluńskiej i Muzeum Ziemi Wieluńskiej, pomysłodawcą dr Jarosław Eichstaedt. Konferencja była podsumowaniem realizacji Projektu „Słowo i obrazowanie. Ludowy wizerunek Chrystusa” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Do udziału w konferencji zaproszono naukowców z Instytutu Etnologii i Antropologii Kultury UJ, Wyższej Szkoły Sztuki i Projektowania w Łodzi oraz Fundacji „Po Staremu”. Wysłuchali jej uczniowie z katolickiego liceum i gimnazjum, księża Tomasz Schabowicz, Paweł Otręba, Prałat Marian Stochniałek, Piotr Kamiński, Maciej Oset, członkowie Uniwersytetu III Wieku, Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego „Grota”, nauczyciele przybyli z uczniami.
Uczestnicy konferencji
Seminarium to wykłady i dyskusja. Wykładom przewodniczył dr Krzysztof Piątkowski. W pierwszej części wystąpili: dr Krzysztof Piątkowski (Wyższa Szkoła Sztuki i Projektowania w łodzi) – „Polska kultura Ludowa i religijna”, dr hab. Anna Niedźwiedź (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ) – „Konstruowanie i przeżywanie przestrzeni świętej. Przypadek krakowskich Łagiewnik”, dr hab. Monika Golonka – Czajkowska (Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UJ) – „Miasto bez Boga? Proces sakralizacji przestrzeni miejskiej na przykładzie Nowej Huty”, dr Robert Dzięcielski (Fundacja „Po Staremu”) – „Minimax: mini wykład o MAXImilianie Kolbe świętym nie – znanym”. W przerwie konferencji uczestnicy zwiedzili wystawę Franciszka Kafla „Madonny polskie”, także wpisaną w zrealizowany projekt.
W części popołudniowej konferencji swoje prelekcje wygłosili: dr Stanisława Trebunia – Staszel (Instytut Etnologii i Antropologii Kultury UJ) – „To taka Podhalańska Gaździna – kult Matki Bożej Ludźmierskiej na Podhalu”, lic. Bartosz Arkuszewski (Instytut Etnologii i Antropologii Kultury UJ) – „Endo i egzogenna kultura religijna wybranej grupy zawodowej. Przykład kierowców”, mgr Tomasz Spychała (Muzeum Ziemi Wieluńskiej) – „Eksponować religijność”, dr Jarosław Eichstaedt (Muzeum Wnętrz Dworskich w Ożarowie) – „Słowo i obrazowanie”. Po dyskusji odbyła się prezentacja książki Jarosława Eichstaedta „Ludowy wizerunek Jezusa Chrystusa”, materialny znak zrealizowanego projektu.
Mówiąc o kontekstach etnograficznych (wprowadzenie do konferencji) dr Krzysztof Piątkowski zwrócił uwagę na odrębność kulturową polskiego ludu (chłopów), która stała się przedmiotem badań etnograficznych w XIX wieku. Kulturę tą cechowało przywiązanie do ziemi (miejsce), języka (komunikacja) i wiary (religia). Była to kultura zintegrowana. Dziś opisy chłopskiej kultury etnografia zredukowała do folkloru. W eseju „Kres kultury chłopskiej” Wiesław Myśliwski, mówił prelegent, przestrzega przed myleniem kultury chłopskiej z kulturą ludową, którą może być wszystko, ponieważ pojęcie ludu nie jest określone. Zaznacza też, że nie ma równoważności między kulturą chłopską a ludową. Dziś, mówił dr Piątkowski, należy raczej mówić o kulturze plebejskiej, popularnej (kultura ludowa człowieka nowoczesnego) hybrydycznej, bezsensownej, nieopartej na wartościach, dopasowującej się do płynnej rzeczywistości zmieniającego się świata. Tylko człowiek rozumny będzie nadal w tym chaosie i pędzie próbował uładzić swój świat i będzie miał motywację do tworzenia kultury.
Odpowiedzi na pytania, co ludzie czynią z religią w swoim życiu i co religia wnosi w życie człowieka próbowała udzielić Anna Niedźwiedź. Używając pojęcia „religia przeżywana” omówiła tworzenie się i przeżywanie przestrzeni świętej, jaką od 1978 roku stają się krakowskie Łagiewniki. Odpowiedź przyniosło 200 przeprowadzonych rozmów z pielgrzymami w końcu sierpnia 2013 r. i początku września 2014 r., z których wynika jak ważne są tu krajobraz, odczucia duchowe (obecność św. siostry Faustyny, „udomowienie” papieża Jana Pawła II) stąd indywidualne pielgrzymowanie piesze mieszkańców Krakowa i okolic do Faustyny by kontemplować jej tajemnice i piesze „Pielgrzymki śladami Jana Pawła II robotnika”. Dziś przestrzeń Łagiewnik to przestrzeń ekumeniczna – Światowe Centrum Miłosierdzia z wieloma językami, Koronką do Miłosierdzia Bożego odmawianą o godzinie 15.00, równocześnie w Bazylice, Sanktuarium Jana Pawła II, gdzie znajduje się kaplica kapłańska z płytą z pierwszego grobu Jana Pawła II, traktowana, jako grób papieża i kościele sióstr (tu w kilku językach).
Prelegentka dr hab. Anna Niedźwiedź i przewodniczący konferencji dr Krzysztof Piątkowski
Mówiąc o Nowej Hucie, miejscu, które miało być miastem bez Boga, Monika Golonka- Czajkowska zwróciła uwagę na fakt, że religia dla mieszkańców tej dzielnicy Krakowa stała się wyznacznikiem tożsamości. Symboliczną stała się walka o krzyż w 1960 i budowa kościoła Matki Bożej Królowej Polski Arka Pana, kościoła potrzebnego ze względu na wielki napływ ludzi do kombinatu metalowego (rocznie ok. 12 tys.), dziś także Plac Centralny z Pomnikiem „Solidarności” z tablicami upamiętniającymi walkę o Krzyż w 1960 r., papieża Jana Pawła II, NSZZ „Solidarność” Hutników oraz protesty robotników w Gdańsku w roku 1970 i 1980.
Prelegentka dr hab. Monika Golonka – Czajkowska
O przeżywaniu i rozprzestrzenianiu się kultu św. Maksymiliana Kolbe w łódzkich Łagiewnikach mówił dr Robert Dzięcielski. Szczególną rolę w odkrywaniu świętego dziś, o którym właściwie wiemy tylko tyle, że cechowała go maryjność i jak zginął w Oświęcimiu, odegrały tegoroczne Światowe Dni Młodzieży i przygotowana dla nich w parafii franciszkańskiej wystawa poruszająca wiele wątków z życia świętego, przedstawianego z koroną białą i czerwoną, uświadamiająca polskim wiernym, wielkość tej postaci przez pryzmat działalności w latach 1918
( wyświęcony na księdza) – 1941 ( męczeńska śmierć w Oświęcimiu).
Prelegent dr Robert Dzięcielski i prowadzący konferencję dr Krzysztof Piątkowski
O innym kulcie, kulcie Matki Bożej Ludźmierskiej na Podhalu, takiej Podhalańskiej Gaździnie, podobnej do swego ludu (tak mówił o Niej Jan Paweł II), mówiła dr Stanisława Trebunia – Staszel. Wymieniła dwie osoby ważne dla Podhala, które ten kult rozwinęły, a mianowicie ks. prof. Józefa Tischnera i ks. Tadeusza Juchasa, działaczy Związku Podhalan. Potwierdzeniem ważności Matki Bożej Ludźmierskiej dla Podhalan są utrwalone Jej językowe wyobrażenia: Królowa Podhala, Gaździna Podhala, Matulinka, Matusia, Ludźmiersko Matecka.
O kulcie Matki Bożej Ludźmierskiej mówi dr Stanisława Trebunia – Staszel
Mówiąc o religijności Polaków, lic. Bartosz Arkuszewski omówił wynik swych badań przeprowadzonych w specyficznej grupie zawodowej, jaką są kierowcy. Użył tu określeń religijność zewnętrzna i religijność wewnętrzna. Wielu kierowców wierzących (dotyczy to wszystkich wyznań), a także określających się, jako niewierzący, ma w swoich samochodach dewocjonalia, wielu w sytuacjach trudnych przyzywa imienia Boga, wielu po przeżytych wypadkach dostrzegało pomoc istoty wyższej i dziękowało za ocalone życie. Każdy swoją religijność wyznaje inaczej (np. modlitwa w czasie przejazdu obok kościołów). Czy kierowcom pomaga duszpasterstwo kierowców? W Polsce działają: duszpasterstwo dla katolickich kierowców przy Episkopacie Polski z ks. Marianem Midurą i Bractwo Cyryla i Metodego dla prawosławnych z ks. Damianem Grzybem. Są homilie dla kierowców, nauczanie o bezpieczeństwie na drodze i szanowaniu cudzego i swojego życia, pielgrzymki ogólnopolskie na Jasną Górę (kierowców jednak jest zbyt mało).
Wykład głosi lic. Bartosz Arkuszewski
Seminarium zakończyło się wystąpieniem pracowników Muzeum Ziemi Wieluńskiej. Tomasz Spychała mówił o trudnościach z eksponowaniem religijności na wystawach muzealnych i o swoich doświadczeniach z organizacji takich wystaw (Kult Matki Bożej na Ziemi Wieluńskiej, Siedem wieków wieluńskiej fary, Wielunianie śladami Jana Pawła II), dr Jarosław Eichstaedt o ludowych wyobrażeniach Chrystusa rekonstruowanych wg toposu drogi, obecności i ponownej jedności. Tak o tym pisze we wstępie do książki „Ludowy wizerunek Jezusa Chrystusa”: „Forma drogi jest podstawowa formą dla wyrażenia wyobrażeń dotyczących Jezusa Chrystusa. Topos obecności wyraża stałą i konieczną obecność Jezusa Chrystusa pośród ludzi i ma swoje źródło w regule wzajemnych adaptacji tekstów ludowych i kościelnych. Topos ponownej jedności odwołuje się do przywoływania sytuacji rajskiej, gdzie cały świat jest w doskonałej harmonii i wspólnocie”.
O eksponowaniu religijności mówi mgr Tomasz Spychała
O książce „Ludowy wizerunek Chrystusa” mówi autor dr Jarosław Eichstaedt
W dyskusji podsumowującej colloquium padło stwierdzenie o różnorodności katolicyzmu w Polsce. Najważniejsze jego nurty to katolicyzm kulturowy i katolicyzm religijny. Ten pierwszy bardziej idący w kierunku folklorystycznym i ten drugi oparty na wartościach (uwaga dr hab. Anny Niedźwiedź o tym jak wygląda religijność polskiej emigracji w Londynie). Ważnym aspektem współczesnej polskiej religijności staje się oddziaływanie globalnego kultu Bożego Miłosierdzia, który być może w zmieniającym się świecie okaże się drogą do zbudowania opartej na wartościach ekumenicznej wspólnoty.
Wspólna fotografia na zakończenie konferencji
