100 lat temu, w nocy z 2 na 3 maja wybuchło III Powstanie Śląskie. Był to kolejny zryw mieszkańców Górnego Śląska mający na celu przyłączenie go do niepodległej Polski. 1 marca 1919 roku decyzją Rady Najwyższej Konferencji Pokojowej w Paryżu powstała specjalna podkomisja do wytyczenia granic polsko-niemieckich. W skład tej komisji wszedł m.in. gen. Henri Le Rond, który po zakończeniu działań wojennych, w maju 1918 roku, został wyznaczony na członka francuskiej ekipy na konferencję pokojową w Paryżu. Generał le Rond (1864 -1949) reprezentował Francję w komisji do spraw ustalenia granic polskich, czechosłowackich, rumuńskich i jugosłowiańskich.
Z powodu niejednoznacznego stanowiska zwycięskich mocarstw dotyczącego przynależności Śląska podjęto decyzję o przeprowadzeniu plebiscytu. W 1920 roku na Śląsk Górny przybyły wojska okupacyjne francuskie, angielskie i włoskie oraz Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa, która miała przygotować i zabezpieczyć przebieg plebiscytu, a jednocześnie zabezpieczyć Ślązaków z terenu plebiscytowego przed terrorem niemieckim. Terroru nie powstrzymały dwa pierwsze powstania śląskie.
Na czele komisji mającej opracować zasady plebiscytu stanął gen. Henri Le Rond. Musiał on swoje posunięcia konsultować z rządem francuskim. Na Śląsku podlegało mu Naczelne Dowództwo Wojsk Sprzymierzonych na czele którego stał generał Jules Gratier. Generał Henri Le Rond, wybitny znawca sztuki wojennej i artylerii, dyplomata, był zwolennikiem przyłączenia całego Górnego Śląska wraz z okręgiem przemysłowym (wg tzw. Linii Korfantego) do Polski. Na Śląsku zaprzyjaźnił się z Wojciechem Korfantym. W wielu kwestiach podzielał jego poglądy. Cały czas dbał o spokój na terenie plebiscytowym.
Na czas plebiscytu (odbył się 20 marca 1921 r.) Niemcy zwieźli na Śląsk około 200 tys. emigrantów, Niemców niezwiązanych ze Śląskiem, co wpłynęło na jego wynik. Niemcy uzyskali 59, 6 % głosów, Polacy 40,6%. Po odliczeniu głosów emigrantów wynik plebiscytu dla Niemiec zmniejszył się do 52,7%, ale i tak nie oddał faktycznego stanu narodowościowego sprzed wybuchu I wojny światowej, który wg niemieckiej przedwojennej statystyki przedstawiał się następująco: 1.258.000 stanowili Polacy, 884.000 Niemcy. Nie licząc się z tymi faktami Międzysojusznicza Komisja podzieliła Górny Śląsk, przydzielając Polsce 1/4 terytorium plebiscytowego, głównie rolniczego, zostawiając po stronie Niemców cały przemysł. Na Śląsku zaczęły wybuchać masowe protesty, które przerodziły się w strajk powszechny i III powstanie śląskie (maj – lipiec 1921) z najkrwawszą bitwą o Górę św. Anny.
Powstańców śląskich wspierało całe społeczeństwo niepodległej Polski. Masowe wiece odbyły się 3 maja w Krakowie, Warszawie, potem objęły cały kraj. Powstańcom wysyłano żywność i ochotników, którzy zasilali oddziały powstańcze. Wśród nich znaleźli się także ochotnicy z ziemi wieluńskiej, co szczególnie uwidoczniło się w czasie III powstania. W Wieluniu i w powiecie wieluńskim schronienie przed niemieckim prześladowaniem znaleźli uczestnicy I i II powstania. Już w 1919 roku (po wybuchu I powstania) powstał w Wieluniu Komitet Niesienia Pomocy Górnoślązakom. Na jego czele stał Ludwik Podczaski. Komitet zbierał pieniądze i wspierał nimi Komitet Plebiscytowy w Sosnowcu. 21 VIII 1919 Rada Miejska Wielunia wyasygnowała 6000 marek na pomoc uchodźcom z Górnego Śląska i powołała Komitet Pomocy dla Śląska. Komitety Niesienia Pomocy przekształciły się w Komitety Plebiscytowe (Centralny Komitet Plebiscytowy powstał w Warszawie), w Praszce powołano Ekspozyturę Związku Przyjaciół Górnego Śląska. Dużą aktywność wykazywać zaczęła Obwodowa Komenda Związku Strzeleckiego kierowana przez Eugeniusza Gałkę oraz POW. Wielkim entuzjastą powstania był ks. Wincenty Przygodzki
Po ogłoszeniu wyników plebiscytu działający w Wieluniu Komitet Plebiscytowy przekształcił się w Komitet Pomocy Powstańcom Śląskim. 5 marca 1921 (niedziela palmowa) w kościołach wieluńskich wierni modlili się w intencji pomyślnego głosowania. Po głosowaniu odbyło się nabożeństwo dziękczynne za wynik plebiscytu, który jednak wg Międzysojuszniczej Komisji Plebiscytowej okazał się korzystny dla Niemców.
W Wieluniu odbył się wielki wiec poparcia Górnoślązaków, rozpoczął się werbunek ochotników. Pierwsza grupa złożona z 90 ochotników wyruszyła w kierunku Śląska przez Rudniki już 2 maja. Na jej czele stali Adam Glapiński i Ludwik Ładziński. Po wejściu na teren powiatu oleskiego zasilili 8 Pułk Tarnogórski, którym dowodził Jan Wyglenda – Traugutt. Wielunianie walczyli pod Kostowem i Gorzowem Śląskim. Druga grupa ochotników licząca 60 osób wyruszyła 6 maja pod dowództwem Jana Gawlikowskiego, instruktora przysposobienia wojskowego i dotarła do Szopienic gdzie zasiliła 1 Pułk Strzelców Śląskich.
W Wieluniu zorganizowano Punkt Sanitarny dla rannych powstańców, posterunek sanitarny PCK zorganizowano także w Praszce. Korzystało z niego 136 powstańców z Wielkopolski, ziemi wieluńskiej, Górnego Śląska. 78 z nich przewieziono do Szpitala Wszystkich Świętych w Wieluniu. Zmarło 27. Wszystkich ich pogrzebano w zbiorowej mogile. W 1924 roku wzniesiono nad nią pomnik, który w czasie II wojny zniszczyli Niemcy. Pomnik zniszczony przez hitlerowców odbudowano w 1957 roku staraniem społeczeństwa wieluńskiego. W tym samym roku Powstańcza Naczelna Rada Ludowa dla Górnego Śląska uhonorowała sztandar Obwodowej komendy Związku Strzeleckiego w Wieluniu Śląskim Krzyżem Zasługi i Waleczności.
Nowy i ostateczny podział Górnego Śląska dokonał się w październiku 1921 roku. Polska otrzymała 29 % obszaru plebiscytowego i 46, 5% ludności. Poza granicami Polski wg statystyk niemieckich z 1925 roku zostało ok. 530 tys. Polaków
Generał Henri Le Rond, po zakończeniu misji na Śląsku, powrócił do Francji, gdzie został przeniesiony do rezerwy. Nie przestały jednak jego kontakty z Polską. W 1922 roku został członkiem Rady Nadzorczej Spółki Dzierżawnej Kopalni Skarbowych na Górnym Śląsku, zwanej Skarbofermem. Był też przewodniczącym Rady Nadzorczej stoczni Gdyńskiej. Swoją funkcję pełnił do 1939 roku. W 1923 roku w imieniu władz Francji podjął działania, mające na celu zacieśnienie współpracy między Polską, a Małą Ententą (Czechosłowacja, Rumunia, Jugosławia). Rokowania nie powiodły się ze względu na zbliżenie się Francji i Niemiec po 1925 roku. Le Rond zmarł w Paryżu 29 maja 1949.
Generała odznaczyło wiele krajów. Polska uhonorowała go Krzyżem Zasługi Virtuti Militari, Wielkim Krzyżem Orła Białego. Uniwersytet Jagielloński nadał mu tytuł dra honoris causa. W 1991 roku Rada Miejska Katowic uhonorowała gen. Le Ronda nadając jego nazwę jednej z ulic w mieście. Nie udało się do tej pory nazwać jego imieniem żadnej ulicy w Opolu.
O 100.rocznicy wybuchu III Powstania Śląskiego i wymarszu ochotników z ziemi wieluńskiej na Śląsk mówiono na spotkaniu zorganizowanym 7 maja w Muzeum Ziemi Wieluńskiej. W czasie spotkania przybyli słuchacze wysłuchali dwóch prelekcji. Jedną, ”Generał Henri Le Rond – ostatni władca Górnego Śląska”, wygłosił Mariusz Petelski, profesor Uniwersytetu Opolskiego, drugą, „Ślązacy podnieśli broń…- mieszkańcy ziemi wieluńskiej a powstania śląskie” Jan Książek, dyrektor MZW.
Zdjęcia: Marek Gogola Muzeum Ziemi Wieluńskiej.
