Świt 1 września 1939 roku na zawsze zapisał się w historii Wielunia, Polski i świata. O godzinie 4:40, na uśpione miasto Wieluń, niewielkie miasto w centrum kraju, nadleciały niemieckie bombowce Luftwaffe.
Chwilę później na bezbronne miasto spadły pierwsze bomby II wojny światowej. Nie były wymierzone w cele militarne, uderzyły w szpital, domy mieszkalne, kościoły i infrastrukturę cywilną, siejąc śmierć i zniszczenie. W ciągu kilkudziesięciu minut zginęło około 1200 osób, w tym dzieci, pacjenci i personel medyczny Szpitala pw. Wszystkich Świętych, mieszkańcy w drodze do pracy, rolnicy jadący na piątkowy targ i całe rodziny, które nie zdążyły opuścić swoich domów.
Wieluń, podobnie jak hiszpańska Guernica, stał się symbolem wojny totalnej, czyli ataku na bezbronnych, który wstrząsnął opinią międzynarodową. W tamten tragiczny poranek niemieckie lotnictwo zrzuciło na miasto 380 bomb a dym unoszący się nad ruinami był widoczny z odległości wielu kilometrów. Zniszczenia objęły centrum miasta. Szczególnie dramatycznym symbolem stał się szpital pw. Wszystkich Świętych wyraźnie oznakowany znakiem Czerwonego Krzyża, który mimo to został zbombardowany.
Od tamtych wydarzeń minęło 86 lat, ale pamięć o ofiarach nie słabnie. 1 września 2025 roku mieszkańcy Wielunia, przedstawiciele władz samorządowych i państwowych, duchowieństwa oraz zaproszeni goście zebrali się na Placu Kazimierza Wielkiego, by uczcić pamięć zabitych. Punktualnie o godzinie 4:40 zawyły syreny alarmowe, dokładnie w tej samej chwili, gdy przed laty rozległy się pierwsze wybuchy. Na moment czas jakby się zatrzymał.
W ciszy słychać było jedynie dźwięk dzwonu, daru od Prezydenta RP Andrzeja Dudy, który odezwał się dwanaście razy, symbolicznie za każdą setkę ofiar nalotu. Uroczystości miały wymiar głęboko symboliczny. Na plac wniesiono „Ogień Pokoju” zapalony w Polskiej Nowej Wsi pod Opolem i przekazywany dalej sztafetami. Ten gest łączył pokolenia i przypominał, że pamięć o przeszłości jest także nadzieją na przyszłość wolną od wojen.
W obchodach uczestniczyli już nieliczni świadkowie bombardowania, którzy mimo upływu lat odważyli się wrócić do swoich bolesnych wspomnień. Ich obecność była najbardziej przejmującym punktem uroczystości, w ich opowieściach wciąż żyje tamten strach, chaos i ból. „Nigdy więcej wojny” – to zdanie powracało jak refren w przemówieniach i rozmowach.
Wieluńskie uroczystości zgromadziły również przedstawicieli władz. Wicemarszałek województwa łódzkiego Agnieszka Ryś podkreśliła wagę edukacji historycznej i przekazywania pamięci młodszym pokoleniom. Wicepremier i minister cyfryzacji Krzysztof Gawkowski przypomniał, że od Wielunia, przez Westerplatte, po kolejne miasta Polski i Europy rozprzestrzenił się ogień wojny, który przyniósł śmierć milionom.
W imieniu premiera Donalda Tuska kwiaty złożyła Wojewoda Łódzka Dorota Ryl. Przedstawiciele władz państwowych ostrzegali, że pokój i wolność nie są dane raz na zawsze czego dowodem są także współczesne konflikty za wschodnią granicą Polski i w innych częściach świata.
Burmistrz Wielunia Paweł Okrasa podczas swojego przemówienia podkreślił, że miasto naznaczone krwią ofiar pierwszego dnia wojny musi przypominać światu, iż Polska była jej ofiarą a Niemcy sprawcą. Ostrzegł, że jeśli ta prawda nie będzie wypowiadana, „kamienie będą mówić”, jak głosi Pismo Święte.
Starosta Powiatu Wieluńskiego Maciej Bryś, podczas przemówienia podkreślił natomiast, że pamięć o ofiarach musi iść w parze z przestrogą przed wojną. Oddano hołd wszystkim, którzy zginęli: mieszkańcom Wielunia w nalotach, żołnierzom walczącym o ojczyznę, więźniom obozów i zesłańcom, jednocześnie przypominając: „Nigdy więcej wojny”.
W imieniu Niemiec Robert Rohde, chargé d’affaires ambasady, podkreślił pełną odpowiedzialność Niemiec za zbrodnie wojenne i obowiązek pamięci o nich. Bez żadnych usprawiedliwień oddał hołd ofiarom nalotu na Wieluń i wszystkim poszkodowanym przez agresję Niemiec na Polskę.
Obchody miały charakter międzyreligijny. Duchowni różnych wyznań wspólnie modlili się za ofiary. Żołnierze Wojska Polskiego odczytali Apel Pamięci i oddali salwę honorową a delegacje złożyły kwiaty pod pomnikami upamiętniającymi zbombardowaną synagogę, szpital pw. Wszystkich Świętych i mieszkańców Wielunia.
Całość uroczystości uświetniło przejmujące wykonanie etiudy „Twoja czwarta czterdzieści” Michała Muskata-Zgondka, która w sposób artystyczny przypomniała o godzinie rozpoczęcia nalotu. W tym roku w Wieluniu pojawił się również Prezydent RP Karol Nawrocki. W obecności świadków bombardowania i samorządowców złożył wieniec przed pomnikiem upamiętniającym ofiary a następnie spotkał się z mieszkańcami miasta i okolic. Jego wizyta była podkreśleniem znaczenia tej rocznicy. Pamięć o tragedii Wielunia to nie tylko hołd oddany przeszłości, lecz także ostrzeżenie i zobowiązanie wobec przyszłości.
Wieluń pozostaje symbolem cierpienia cywilów, którzy padli ofiarą brutalnego ataku bez ostrzeżenia. Przypomnienie o tragedii sprzed 86 lat jest dziś nie tylko gestem pamięci, ale i apelem o pokój. „Nigdy więcej wojny” – te słowa wybrzmiały na Placu Kazimierza Wielkiego równie mocno, jak dźwięk syren o świcie.
Ewa Misiak – Kocham Wieluń
