Plebiscyt i III powstanie śląskie
100 lat temu, w nocy z 2 na 3 maja wybuchło III powstanie śląskie. Był to kolejny zryw mieszkańców Górnego Śląska mający na celu przyłączenie tej dzielnicy do niepodległej Polski. W 1920 roku na Śląsk Górny przybyły wojska okupacyjne francuskie, angielskie i włoskie oraz Międzysojusznicza Komisja Plebiscytowa, która miała przygotować i zabezpieczyć przebieg plebiscytu, a jednocześnie zabezpieczyć Ślązaków przed terrorem niemieckim. Terroru nie powstrzymały dwa pierwsze powstania śląskie. Plebiscyt odbył się 20 marca 1921 roku. Na czas plebiscytu Niemcy zwieźli na Śląsk około 200 tys. emigrantów, Niemców nie związanych ze Śląskiem, co wpłynęło na jego wynik. Niemcy uzyskali 59, 6 % głosów, Polacy 40,6%. Po odliczeniu głosów emigrantów wynik plebiscytu dla Niemiec zmniejszył się do 52,7%., ale i tak nie oddał faktycznego stanu narodowościowego sprzed wybuchu I wojny światowej, który wg niemieckiej przedwojennej statystyki przedstawiał się następująco: 1.258.000 stanowili Polacy, 884.000 Niemcy. Nie licząc się z tymi faktami Międzysojusznicza Komisja dzieli Górny Śląsk, przydzielając Polsce 1/4 terytorium plebiscytowego, głównie rolniczego, zostawiając po stronie Niemców cały przemysł. Na Śląsku zaczęły wybuchać masowe protesty, które przerodziły się w strajk powszechny i III powstanie śląskie z najkrwawszą bitwą o Górę św. Anny.
Powstańców śląskich wspierało całe społeczeństwo niepodległej Polski. Masowe wiece odbyły się 3 maja w Krakowie, Warszawie, potem objęły cały kraj. Powstańcom wysyłano żywność i ochotników, którzy zasilali oddziały powstańcze. Wśród nich znaleźli się także ochotnicy z ziemi wieluńskiej, co szczególnie uwidoczniło się w czasie III powstania. W Wieluniu i w powiecie wieluńskim schronienie przed niemieckim prześladowaniem znaleźli uczestnicy I i II powstania. Już w 1919 roku powstał w Wieluniu Komitet Niesienia Pomocy Górnoślązakom. Na jego czele stał Ludwik Podczaski. Komitet zbierał pieniądze i wspierał Komitet Plebiscytowy w Sosnowcu. 21 VIII 1919 Rada Miejska Wielunia wyasygnowała 6000 marek na pomoc uchodźcom z Górnego Śląska. Komitety Niesienia Pomocy przekształciły się w Komitety Plebiscytowe (Centralny Komitet Plebiscytowy powstał w Warszawie), w Praszce powołano Ekspozyturę Związku Przyjaciół Górnego Śląska. Dużą aktywność wykazywać zaczęła Obwodowa Komenda Związku Strzeleckiego kierowana przez Eugeniusza Gałkę oraz działająca w Wieluniu POW. Personalnie powstańców wspierali: ks. Wincenty Przygodzki, Kazimiera Malatyńska, Felicja Rymarkiewiczowa.
Po ogłoszeniu wyników plebiscytu działający w Wieluniu Komitet Plebiscytowy przekształcił się w Komitet Pomocy Powstańcom Śląskim. 5 marca odbył się wielki wiec, rozpoczął się werbunek ochotników. Pierwsza grupa złożona z 90 ochotników wyruszyła już 2 maja. Na jej czele stali Adam Glapiński i Ludwik Ładziński. Po wejściu na teren powiatu oleskiego zasilili 8 Pułk Tarnogórski, którym dowodził Jan Wyglenda – Traugutt. Druga grupa ochotników licząca 60 osób wyruszyła 6 maja pod dowództwem Jana Gawlikowskiego, instruktora przysposobienia wojskowego i dotarła do Szopienic i zasiliła 1 Pułk Strzelców Śląskich.
W Wieluniu zorganizowano Punkt Sanitarny dla rannych powstańców, posterunek sanitarny PCK zorganizowano także w Praszce. Korzystało z niego 136 powstańców z Wielkopolski, ziemi wieluńskiej, Górnego Śląska. 78 z nich przewieziono do Szpitala Wszystkich Świętych w Wieluniu. Zmarło 27. Wszystkich ich pogrzebano w zbiorowej mogile. W 1924 roku wzniesiono nad nią pomnik, który w czasie II wojny zniszczyli Niemcy. Pomnik zniszczony przez hitlerowców odbudowano w 1957 roku staraniem społeczeństwa wieluńskiego. W tym samym roku Powstańcza Naczelna Rada Ludowa dla Górnego Śląska uhonorowała sztandar Obwodowej komendy Związku Strzeleckiego w Wieluniu Śląskim Krzyżem Zasługi i Waleczności.
Nowy i ostateczny podział Górnego Śląska dokonał się w październiku 1921 roku. Polska otrzymała 29 % obszaru plebiscytowego i 46, 5% ludności. Poza granicami Polski wg statystyk niemieckich z 1925 roku zostało ok. 530 tys. Polaków
Uroczystości rocznicowe w Wieluniu
2 maja 2021 w Wieluniu uczczono 100. rocznicę wybuchu III Powstania Śląskiego i wymarszu pierwszej grupy ochotników z ziemi wieluńskiej na pomoc walczącym powstańcom. Uczynili to przedstawiciele władz samorządowych, instytucji kulturalnych i mieszkańcy Wielunia, którzy pomimo fatalnej pogody i soczystego deszczu, spotkali się na cmentarzu parafialnym w Wieluniu przy Pomniku Orląt Polskich, poświęconym 27 powstańcom śląskim, uczestnikom III Powstania Śląskiego, zmarłym w szpitalu Wszystkich Świętych i pochowanym w zbiorowej mogile na tutejszym cmentarzu.
Na skromnej z powodu ograniczeń sanitarnych uroczystości patriotycznej byli obecni: Starosta Wieluński Marek Kieler, Wicestarosta Wieluński Krzysztof Dziuba, Burmistrz Wielunia Paweł Okrasa, radny Krzysztof Poznerowicz, dyrektor Muzeum Ziemi Wieluńskiej Jan Książek (słowo o powstaniach śląskich), pracownicy MZW, pełniący wartę honorową członkowie Stowarzyszenia Historycznego Bataliony Obrony Narodowej, przedstawiciele 28. Pułku Strzelców Kaniowskich i wielunianie. Przybyli by oddać hołd powstańcom, którzy poprzez swoją determinację wywalczyli przyłączenie znacznej części Górnego Śląska do Macierzy. W III Powstaniu Śląskim udział wzięło ok. 60 tys. Polaków, zginęło i odniosło rany blisko 2 tys. Wyrazem hołdu były kwiaty w kolorze biało-czerwonym i zapalone znicze pamięci.
Fot. Ewa Misiak – Kocham Wieluń
