45 lat temu, 12 listopada 1975 roku odbył się wykład inaugurujący działalność Studium Trzeciego Wieku w Warszawie. W tym dniu, dzięki inicjatywie profesor Haliny Szwarc, inicjatorce Ruchu UTW w Polsce, rozpoczęła się działalność pierwszego Uniwersytetu Trzeciego Wieku na ziemiach polskich. Nazwa Uniwersytet Trzeciego Wieku funkcjonuje od 4 czerwca 1980 roku. Polski Uniwersytet Trzeciego Wieku był trzecim w świecie po uniwersytecie we Francji i Belgii. Przyświecały mu słowa założycielki: „(…) by dodawać życia do lat a nie tylko lat do życia”.
Nadrzędnym celem powstających uniwersytetów trzeciego wieku była poprawa jakości życia osób starszych, stworzenie im warunków dobrego starzenia się poprzez systematyczne pogłębianie wiedzy i pracę twórczą w zespołach. Dzięki aktywizacji intelektualnej i psychofizycznej oraz powstawaniu nowych więzi społecznych UTW odgrywają ogromną rolę w szerzeniu profilaktyki gerontologicznej.
Utworzenie UTW w Warszawie to wynik współpracy profesor Haliny Szwarc z Pierr’em Vellasem, twórcą pierwszego w świecie UTW w Tuluzie we Francji. Studium Trzeciego Wieku w Polsce rozpoczęło działalność równolegle z pierwszym UTW w Szwajcarii, we Włoszech i Kanadzie. W tym samym , 1975 roku, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie rozpoczęło szkolenie w zakresie gerontologii klinicznej, eksperymentalnej i społecznej a UTW zaczęły powstawać w kolejnych miastach polskich.
Drugi po Warszawie UTW powstał we Wrocławiu, trzeci w Opolu (1977), kolejne w Poznaniu, Łodzi, Gdańsku (1979), następne w Krakowie, Katowicach (1982), w 1983 roku w Rzeszowie, w 1985 w Lublinie, w 1987 na Mokotowie w Warszawie, w 1989 roku w Toruniu. W latach 90 – tych XX wieku UTW powstały w Zielonej Górze, Zakopanem (1992), Gorzowie Wielkopolskim, Koszalinie (1993), w Bydgoszczy (1996). Potem były: Białystok, Częstochowa, Olsztyn, Sandomierz, Oświęcim, Bielsko – Biała, Żary, Świebodzin, Leszno, Elbląg.
Kolejne UTW powstały już w XXI wieku i były to UTW przy Mazowieckim Centrum Kultury w Warszawie i w Tomaszowie Lubelskim (filia UTW w Lublinie) (2001), w 2002 w Rybniku, Zabrzu, Zamościu, Stargardzie Szczecińskim, w 2003 roku w Głogowie, w Pabianicach, w 2004 w Gdańsku, Zielonce, Nowym Sączu, Gdyni, Sosnowcu, w 2005 w Wieluniu przy Wieluńskim Domu Kultury… W 2015 roku było ich już 500, na koniec sierpnia 2019 roku 663.
Powstałe w Polsce Studium Trzeciego Wieku postawiło sobie następujące cele:
- włączenie osób starszych w system kształcenia ustawicznego
- aktywizację intelektualną, psychiczną i fizyczną słuchaczy
- opracowanie metod edukacji i wdrożenie profilaktyki gerontologicznej, prowadzenie obserwacji i badań naukowych
Ilość powstałych UTW zmusiło organizatorów i kierownictwo do powołania organizacji koordynującej ich współpracę. W taki sposób, na walnym zgromadzeniu Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego, w Białymstoku, we wrześniu 1981 roku powstała Sekcja Uniwersytetu Trzeciego Wieku, która do dziś jest członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Uniwersytetów Trzeciego Wieku (AIUTA).
Sekcja UTW poprzez włączanie ludzi starszych w system ustawicznego kształcenia, opartego na bazie materialnej, potencjale intelektualnym i naukowym wyższych uczelni przełamuje stereotypy myślenia na temat ludzi starszych, proponuje im samym rozwiązania pomagające dobremu starzeniu się.
Jak ważną rolę pełnią UTW w Polsce świadczy I Kongres UTW w Warszawie (19-20 marca 2012) i nazwanie roku 2012 Rokiem UTW.
UTW w Polsce to wielka zasługa profesor Haliny Szwarc, niezwykłego człowieka, niezwykłej kobiety, konspiracyjnej działaczki ZWZ – AK, lekarza, pioniera polskiej gerontologii, założycielki Zakładu Gerontologii z Oddziałami Rehabilitacji Gerontologicznej przy Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego w Warszawie, inicjatorki ruchu UTW w kraju i na świecie (pełniła wysokie funkcje w wielu instytucjach krajowych i zagranicznych zajmujących się problemami ludzi starszych, np. PTG, AIUTA, EURAG; aktywnie uczestniczyła w wielu kongresach i konferencjach w kraju i za granicą), naukowca, autorki około 200 prac z zakresu gerontologii, drukowanych w kraju i za granicą, autorki książki Wspomnienia z pracy w wywiadzie antyhitlerowskim ZWZ – AK, organizatorki wyjazdu słuchaczy „na wymianę”.
Słowa profesor Haliny Szwarc: – Zdrowie – to nie tylko brak choroby, ale dobrostan fizyczny i psychiczny; Ludzie starsi powołani są do szerzenia kultury współżycia, aby zapobiegać rozproszeniu się energii psychicznej i społecznej; osoby zadowolone ze swego życia są zdrowsze i żyją dłużej – są ciągle aktualne.
Za działalność antyhitlerowską oraz za wybitne osiągnięcia w działalności naukowej i społecznej profesor Halina Szwarc otrzymała wiele odznaczeń: Order Wojenny Virtuti Militari; Krzyż Komandorski z Gwiazdą II klasy Orderu Odrodzenia Polski (Polonia Restituta); wcześniej Krzyże tego Orderu: Kawalerski, Oficerski, Komandorski; Brązowy i Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami (konspiracyjne), Krzyż Walecznych.
Profesor Halina Szwarc współpracowała z UTW przez 27 lat. Zmarła 28 maja 2002 roku. Pochowana została z wszelkimi honorami wojskowymi na Powązkach w grobowcu rodzinnym
W roku 2003 jej imię otrzymał Uniwersytet Trzeciego Wieku, którego była założycielką. W 2007 roku Teatr Telewizji wystawił sztukę Doktor Halina napisaną na podstawie jej wspomnień, w 2009 roku odsłonięta została tablica jej poświęcona na terenie Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie, 26 maja 2012 roku odsłonięto tablicę na budynku Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, 15 stycznia 2015 roku jej imieniem nazwano rondo w dzielnicy Bielany, 6 lutego 2015 roku upamiętnił ją uchwałą Sejm RP – Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, przekonany o szczególnym znaczeniu świadectwa życia, misji i osiągnięć profesor Haliny Szwarc oraz o wyjątkowej roli Uniwersytetów trzeciego Wieku we współczesnej Polsce i ich znaczeniu dla edukacji i aktywności społecznej osób starszych, oddaje hołd profesor Halinie Szwarc”
Literatura:
Bielowska K., Profesor Halina Szwarc 5 V 1923 – 28 V 2002. Wykład wygłoszony w Łańcucie 19 lutego 2015 roku na Podkarpackiej Jubileuszowej Konferencji „40 lat ruchu UTW w Polsce”, 15 s.
Szwarc H. ,Wspomnienia z pracy w wywiadzie antyhitlerowskimi ZWZ – AK, Warszawa 1999: Przedmowa, K. Lesiakowski, s. 7-27
Uniwersytet Trzeciego wieku, Pierwszy wykład,12 XI 1975, s.3
Materiały zebrała dr Bożena Rabikowska
